Pierwsze wzmianki o wsi Stolec i znajdującym się w miejscu obecnego pałacu zamku, datowane są na początki XIV w. Ówczesna budowla warowna należała do rodziny von Burghaus. Pierwszych, znacznych zmian w krajobrazie wsi Stolec dokonał hrabia von Churschwandt na polecenie którego rozebrano zamek. Losy wsi Stolec są nierozerwalnie związane z rodami von Burghaus oraz von Churschwandt, którzy w wyniku zawiłości prawa dziedziczenia majoratu, przejmowali kolejno władanie nad stoleckim majątkiem. Według ostatniego pisanego archiwalnego źródła, Stolec w pierwszej połowie należał do rodziny von Schlabrendorf.
Po rozebraniu zamku przez hrabiego von Churschwandt, wzniesiono w jego miejscu dwór renesansowy. Następnie, na początku XVII wieku oraz w latach 30. tego samego stulecia, dwór ulega dalszej przebudowie i rozbudowie. Budynek mieszkalny o charakterze pałacowym powstaje w Stolcu dopiero w połowie XVIII w., a następnie w XIX stuleciu ulega przebudowie i rozbudowie.
Tereny przypałacowego ogrodu noszą w swojej kompozycji przestrzennej znamiona zamkniętego układu okresu baroku. Tereny ogrodowe założono na północ od budynku pałacowego. Na wschodniej i zachodniej wysokości pałacu rozpoznać można masywny mur o ok. 2 metrowej wysokości. Teren ogrodu założony został na terenie o znacznym stopniu zróżnicowania wysokości. Północna część ogrodu znajduje się wyżej i opada w kierunku południowym oraz zachodnim.
Ogród przypałacowy w Stolcu prezentuje charakter tarasowy, co stanowi bezpośredni relikt kompozycji obszaru datowanej na okres końca XVII i początku XVIII wieku. Mur zamykający ogród od strony zachodniej, stanowi jednocześnie ścianę oporową wydzielającą kolejny poziom ogrodowej kompozycji. Na wysokości północnego skraju ogrodu widoczny jest kolejny, niewielki taras od którego w kierunku południowym wzniesiono oranżerię (niezachowaną współcześnie). Podążając w kierunku południowym od ruin ogrodowej oranżerii można natrafić na kolejny relikt barokowej kompozycji przestrzennej. Znajduje się tam regularny, ziemny kopiec widokowy. Do południowej elewacji pałacu przylega kolejny taras ogrodowy z zachowaną częściowo, dekoracyjną balustradą. Największe zmiany w kompozycji ogrodu przypałacowego w Stolcu, były wynikiem rozbudowy obiektu w drugiej połowie XVIII wieku.
Ogród przypałacowy w Stolcu, w wyniku zróżnicowanego ukształtowania terenu pozbawiony był naturalistycznych zbiorników wodnych, typowych dla XIX wiecznych kompozycji. To właśnie stopień zróżnicowania wysokości, a także usytuowanie reliktów kompozycji datowanych na wiek XVII I XVIII, sprawiają iż jednoznaczne określenie stylu i charakteru ogrodu przypałacowego w Stolcu jest współcześnie niemożliwe. Z pewnością jednak, zachowanej ruiny przypałacowej oranżerii, stanowią pozostałość po jednym z bardziej interesujących obiektów tego rodzaju na całym Śląsku. W czasach świetności, oranżeria w Stolcu prezentowała krystalizujące się cechy tzw.: pruskiej sztuki ogrodowej a nie dominujących w tym czasie tzw.: wzorów francuskich.
Mimo znacznego stopnia degradacji bryły pałacu, oraz elementów wyposażenia ogrodu, prezentuje on nadal wiele interesujących okazów gatunków drzew i krzewów. Współcześnie w ogrodzie przypałacowym w Stolcu można podziwiać okazy Jesiona odmiany o przewieszających się pędach, Surmii, Miłorzębu oraz okazałych egzemplarzy głogu czy jaśminowca wonnego. Wszystkie te gatunku w swoim swobodnym układzie wskazują na krajobrazowy charakter ogrodu, jaki został mu zapewne nadany w trakcie ostatnich prac budowlanych mających na celu rozbudowę pałacu. Znacznie zniszczone runo parkowe kryje w sobie nadal rzadko spotykane współcześnie stanowiska Ciemiernika białego – Helleborus Niger (charakterystycznej rośliny parkowego runa, wprowadzanej w ogrodach kształtowanych na terenie dawnego Królestwa Prus w okresie XIX stulecia).
Rezydencja w Stolcu to przykład zwartej kompozycji ogrodowo-pałacowo-folwarcznej, łączącej przestrzennie tereny mieszkalne wsi. Sama rezydencja, a szczególnie baszto podobne, konstrukcje wzniesione w narożach muru otaczającego posiadłość, wskazują na tendencję przydania rezydencji w Stolcu, charakteru założenia dworskiego o funkcji obronnej. Kompleksowej struktury rezydencji w Stolcu dopełniał także ogród warzywny flankowany przez zabudowania gospodarcze oraz fragment dworu datowanego na 1605 r.
Fazy przekształceń kompozycji parkowej: XVI w., XVII w., XVIII w., XIX w.,
Styl ogrodowy: krajobrazowy z reliktami barokowej kompozycji,
Autor projektu parku: nieznany
Historyczna powierzchnia parku: ok. 5 ha
opracowanie: Łukasz Przybylak na podstawie materiałów ze zbiorów Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie, http://www.nid.pl/pl/
zdjęcia: Anna Hamrol
