No właśnie, co z ogrodem? Priorytetowa rola działań konserwatorskich związanych z ratowaniem kupionego przez nas pałacu czy dworu oraz idące za nimi nakłady finansowe niejednokrotnie spychają prace nad otoczeniem rezydencji na dalszy plan. Stan w jakim zastajemy nasz ogród lub park także może działać na nas zniechęcająco i jednocześnie pomocnie w podjęciu nie najlepszej decyzji utrzymania go w danej kondycji z wprowadzeniem ewentualnych, własnych innowacji.
Często nie zdajemy sobie jednak sprawy jak bardzo ważny w ratowaniu historycznych rezydencji, jest nie tylko wystrój pomieszczeń czy elewacja samego pałacu ale także widok jaki rozpościera się z jego okien. To zależność dwustronna, ważny bowiem jest nie tylko widok na przypałacowy ogród lub park czy okoliczny krajobraz ale także widok z głębi ogrodu czy lokalnej drogi na bryłę budynku pałacowego oprawionego w masywy drzew i krzewów. Parki i ogrody towarzyszące dawnym rezydencjom, bez względu na swoją rozległość i sławę są dziedzictwem odchodzącej już w całkowite zapomnienie sztuki ogrodowej. Jest to wyjątkowa dziedzina sztuki, bowiem tworzona przy użyciu roślin, ukształtowania terenu oraz architektury, podszytych pragnieniami, marzeniami i wrażliwością estetyczną pokoleń które ją tworzyły. Jak więc zadbać o przylegający do naszej rezydencji, prywatny kawałek „raju”?
Wyrażając chęć przywrócenia naszemu przypałacowemu parkowi lub ogrodowi wyglądu z czasów jego świetności, powinniśmy podobnie jak w przypadku naszego zabytkowego budynku, oddać go pod opiekę specjalistów. Przez jakie etapy prac przejdą Państwo wspólnie z fachowcami parającymi się konserwacją i rewaloryzacją ogrodów historycznych oraz ogrodnictwem?
KROK 1
Bez względu na to, czy przylegający do naszej nieruchomości ogród/park znajduje się w rejestrze zabytków czy nie, to przez swoją wartość historyczną powinien być poddany standardowemu postępowaniu konserwatorskiemu. Co to oznacza? W praktyce oznacza to zapoznanie się z dokumentacją opisującą zarówno współczesny stan zachowania ogrodu/parku i wszystkich elementów znajdujących się w jego granicach, jak również zapoznanie się z opracowaniami prezentującymi jego historyczną wartość i funkcję. W przypadku braku takich opracowań, wybrani przez Państwa specjaliści na planie sytuacyjno-wysokościowym terenu sporządzonym przez geodetę, wykonają plan szczegółowej inwentaryzacji terenu, drzewostanu oraz ukrytego pośród drzew wyposażenia architektonicznego.
Dzięki tej dokumentacji zdobędą Państwo wyczerpującą wiedzę na temat stanu drzewostanu (składu gatunkowego, stanu zdrowotnego drzew), ogólnej kondycji parku i czytelności jego kompozycji przestrzennej, a przede wszystkim cenny dokument (plan wraz z zestawieniem tabelarycznym), który w przyszłości może być koniecznym załącznikiem dla wszelkich prac prowadzonych w otoczeniu pałacu[1]. Plan szczegółowej inwentaryzacji drzewostanu Państwa parku lub ogrodu stanie się także dla specjalistów najważniejszym dokumentem. To na jego bazie będą oni kreślić wizje przyszłego sposobu zagospodarowania otoczenia pałacu lub dworu.
Opracowanie szczegółowej inwentaryzacji Państwa parku lub ogrodu pozwoli na pierwsze prognozowanie kosztów związanych z porządkowaniem terenu.
KROK 2
Chyba najbardziej emocjonującym momentem w całym procesie przygotowań do opracowania projektu rewaloryzacji tudzież koncepcji zagospodarowania naszego historycznego ogrodu lub parku, jest etap prowadzenia badań nad jego historią. Archiwalne materiały przechowywane w muzeach, prywatnych kolekcjach ale przede wszystkim analizy wiekowe ogrodowego drzewostanu oraz możliwe prace z zakresu archeologii ogrodowej, odsłonią przed Państwem fascynujące rozdziały historii całej rezydencji. Podczas tego etapu prac, na drodze szczegółowych analiz, zestawień oraz licznych odwołań do historii sztuki ogrodowej, specjaliści odtworzą dla Państwa sposób zagospodarowania Waszego parku lub ogrodu w latach jego świetności. Dzięki temu dowiedzą się Państwo jaki styl sztuki ogrodowej odcisnął swoje piętno na najbliższym otoczeniu pałacu, jakie widoki na okoliczny krajobraz rozpościerały się z głębi ogrodu oraz jakie dekoracyjne elementy małej architektury można było dostrzec pośród drzew i krzewów. Przekopy terenowe objawią przed Państwem w jakich kierunkach przebiegał układ dróg ogrodowych oraz z jakich materiałów była ona wykonana.
Co ciekawe, przy poszukiwaniach informacji o przeszłości ogrodu z pewnością natkną się Państwo na nowe fakty dotyczące historii pałacu lub towarzyszącej mu zabudowy folwarcznej. Dla przykładu, same przekopy terenowe, które z założenia mają wskazać wspomniany przebieg ogrodowego układu drogowego, mogą ujawnić informacje o elementach pałacowego wyposażenia, które uległo wymianie w chwili modernizacji budynku (niejednokrotnie znaczące prace na terenie przypałacowych ogrodów i parków prowadzone były równolegle z modernizacją pałacowej bryły oraz jej wnętrz). Stąd w odnalezionych przez specjalistów, warstwach historycznej podbudowy dróg ogrodowych odnaleźć będzie można nie tylko kamienie i żwir ale także potłuczone dachówki ceramiczne i cegły, kafle z pałacowych pieców, potłuczone zastawy stołowe oraz produkty uboczne dawnego, lokalnego przemysłu. Etap ten odkryje także przed Państwem fascynujący świat symboli wplatanych przy pomocy rzeźb i uniwersalnego języka pałacowej architektury w kompozycję przestrzenną ogrodów. Poznacie także Państwo żelazne zasady kanonów sztuki ogrodowej wedle których został ukształtowany Wasz park lub ogród.
Rozpoznanie przeszłości Państwa ogrodu lub parku jest niezbędne w celu opracowania poprawnej merytorycznie dokumentacji projektu rewaloryzacji otoczenia pałacu. Dzięki znajomości historycznego sposobu zagospodarowania ogrodu możliwe będzie opracowanie szczegółowych wytycznych konserwatorskich dla przyszłego projektu.
KROK 3
Kolejny etap naszej współpracy ze specjalistami z dziedziny konserwacji i rewaloryzacji ogrodów historycznych to konfrontacja trzech ważnych aspektów, tj.: historycznie udokumentowanego i potwierdzonego na drodze analiz stanu zagospodarowania naszego parku/ogrodu w tym faz jego przekształceń ze stanem współczesnym drzewostanu i naszymi oczekiwaniami co do przyszłej funkcji obiektu. To na tym etapie specjaliści znając już doskonale przeszłość obiektu wskażą do wycięcia wszystkie te okazy drzew, których obecność w danym miejscu wynika z powojennych zaniedbań pielęgnacyjnych uniemożliwiających nam współcześnie podziwianie kompozycji przestrzennej ogrodu w niemal pełni jej wartości. Zarówno to działanie, polegające na usunięciu konkretnych okazów drzew, jak również wszystkie przyszłe prace projektowe realizowane na terenie parku lub ogrodu wpisanego do rejestru zabytków, powinny być prowadzone po uprzednim porozumieniu z władnymi w regionie, służbami konserwatorskimi oraz organami do spraw ochrony przyrody.
Znajdując się na tym etapie będziecie już Państwo w przedsionku zasadniczego projektu rewaloryzacji Waszego przypałacowego ogrodu lub parku. Do sporządzonych wcześniej wytycznych konserwatorskich zostaną dopasowane Państwa indywidualne oczekiwania co do wyglądu i funkcji przypałacowego ogrodu.
KROK 4
Na końcu wielomiesięcznej współpracy z architektami krajobrazu trudzącymi się nad kolejnymi etapami projektu rewaloryzacji lub zagospodarowania Państwa historycznego ogrodu, czeka właściwy projekt. Jako wynikowa badań terenowych, licznych analiz historycznych oraz rozmów z Państwem, zostanie Wam przedłożona dokumentacja obejmująca zarówno projekt nasadzeń roślinnych i wskazań do zabiegów pielęgnacyjnych już istniejącego drzewostanu jak również szczegółowe wytyczne dotyczące elementów wyposażenia ogrodu oraz technik wykonania poszczególnych prac budowlanych. Oprócz części tekstowej, dokumentacja projektowa zawierać będzie wizualizacje oraz projekt wykonawczy. Z takim opracowaniem w ręku możliwe będzie zaangażowanie do pracy specjalistów od elektryki, instalacji wodnych, brukarzy, kamieniarzy, kowali, architektów i ogrodników.
Ważna jest świadomość, że ostatni etap fazy projektowej jest pierwszym w wieloletniej fazie realizacyjnej. Musimy bowiem pamiętać, iż nakreślony przez architektów krajobrazu projekt, w przeciwieństwie do projektu architektonicznego, prezentuje wizję ogrodu czy parku w jego prognozowanym na kilka, kilkanaście, jeśli nawet nie kilkadziesiąt lat stanie. Oznacza to, iż zarówno dla Państwa jak i projektantów będzie to czas próby, cierpliwości oraz sprawdzian konsekwencji działania. Prace na terenie ogrodu nie powinny nigdy ustawać. Od wiosny po zimę nie należy pozostawiać ogrodu i parku samym sobie bo paradoksalnie, w niedalekiej przyszłości może nam przysporzyć jedynie większych nakładów pracy.
Obawiają się Państwo ogromu nakładów finansowych związanych z przywróceniem Waszym ogrodom historycznym stanu z lat świetności? Proszę pamiętać, że wszystkie założenia projektowe nie muszą być widoczne a tym samym realizowane od razu. Warto jest rozłożyć całość projektu rewaloryzacji na etapy. Zacznijmy więc od jak najlepszego rozpoznania historii obiektu, usuńmy niepożądane okazy drzew i krzewów a następnie, krok po kroku wprowadzajmy drogi ogrodowe i realizujmy projekt nasadzeń. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku prac budowlanych lub wykańczania pałacowych wnętrz, tak samo w przypadku ogrodów i parków nie powinniśmy oszczędzać na materiałach i wprowadzać tańszych zamienników. Wspólnie z zaangażowanymi przez nas specjalistami dbajmy o wiarygodność historyczną bezpośredniego otoczenia kupionych przez nas pałaców i dworów. Podarujmy im więc godną oprawę a zwolennikom gipsowych lwów i żywopłotów z tuj pokażmy, że mniej naprawdę znaczy więcej.
Dlaczego warto przywracać historycznym ogrodom i parkom dawny blask? Troszcząc się o otoczenie wyremontowanego przez nas zabytku podtrzymujemy nie tylko wspomnianą wyjątkowość sztuki ogrodowej ale przykładamy także rękę do ochrony krajobrazu i poprawy estetyki naszego otoczenia. Ponadto całość ratowania dziedzictwa kultury w tym ogrodów ma także fascynujący wymiar symboliczny. Siadając pod rozłożystym dębem w naszym ogrodzie i patrząc na idealnie przystrzyżony trawnik i migocące w tle ogrodu rododendrony, robimy dokładnie to samo co przedstawiciele minionych pokoleń z pragnienia których powstała kupiona przez nas rezydencja.
[1] W świetle obowiązującej Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wszelkie prace prowadzone na terenie parku lub ogrodu wpisanego do rejestru zabytków winne być zgłoszone do władnych ku temu, regionalnych ośrodków ochrony zabytków oraz poparte dokumentacją rozpoznawczą i projektową wykonaną przez kompetentne osoby.
Autor: Łukasz Przybylak, specjalista rewaloryzacji ogrodów historycznych, założyciel pracowni „Hortus Excelsior”: www.hortusexcelsior.com
