Historia wsi Sady Dolne sięga końca XIV wieku. Niemal nieprzerwanie od XVII wieku, majątek w Sadach Dolnych związany był z rodziną Tschirnhaus, z której inicjatywy wzniesiono w połowie XVII wieku niewielki budynek rezydencjonalny. Został on usytuowany na tarasie ziemnym, wokół którego rozbudowano przyszłą kompozycję parkową.
W 1844 r., z inicjatywy nowych właścicieli miejscowości, rodu von Treskov, wczesnobarokowy pałac został przebudowany w konwencji wczesnego neogotyku. Kolejna i ostatnia zarazem przebudowa pałacu w Sadach Dolnych, została zrealizowana z inicjatywy hrabiowskiego rodu Hoyos.
Zmiany wprowadzane w obrębie rezydencji w Sadach Dolnych mają także odzwierciedlenie w kompozycji terenów parkowych. Za najstarszy element parowej kompozycji można uznać staw hodowlany z groblą obsadzoną okazami lip i dębów, których wiek szacowany jest na ponad 250 lat. Nad północnym brzegiem stawu znajduje się budynek, prawdopodobnie dawny młyn, datowany także na okres XVII stulecia. Staw zasilany jest przez strumień płynący przez południe wsi. Obszar założenia pałacowo-parkowego obejmuje także fragment wspomnianego strumienia, który w głębokim korycie, przecina południową część założenia. Obwałowanie koryta porasta szpalerowe nasadzenie dębu szypułkowego o egzemplarza datowanych także na ponad 200 lat. Podobny wiek prezentują okazy drzew znajdujące się na południowej i zachodniej granicy parku. Park przypałacowy koncentruje się wokół tarasu ziemnego na którym wzniesiono pałac.
Głównym aczkolwiek nie jedynym elementem dekoracyjnym założenia parkowego w Sadach Dolnych jest neogotycka bryła pałacu. Pałac posadowiony na wzniesieniu stanowi sam w sobie kontynuację tradycji wznoszenia pańskich rezydencji w najlepiej widocznym miejscu obszaru zajmowanego przez dany majątek. Park przypałacowy w swojej formie krajobrazowo-naturalistycznej został ukształtowany w połowie XIX stulecia. Kompozycja parkowa została rozbudowana w kierunku wschodnim od pałacu, zajmując także fragment zbocza okolicznego wzniesienia. Na wschód od pałacu ukształtowano główne wnętrze parkowe wyznaczane przez zróżnicowany gatunkowo drzewostan. Ciekawostką kompozycji przestrzennej założenia parkowego w Sadach Dolnych jest włączenie w obręb kompozycji fragmentu wzniesienia, odgrywającego ważną rolę w ogólnym odbiorze całości kompozycji przestrzennej. Archiwalne mapy topograficzne pokazują, iż na terenie przypałacowego parku znajdował się układ drogowy łączący park z lasem porastającym całe wzniesienie. Współcześnie na wzniesieniu można wciąż rozpoznać elementy architektury parkowej w postaci eksedry widokowej skąd najprawdopodobniej rozpościerała się przepiękna panorama okolicy z bryłą pałacu na pierwszy planie. Zgodnie z konwencją ogrodów krajobrazowych i naturalistycznych, park przypałacowy w Sadach Dolnych był całkowicie otwarty na okoliczny krajobraz prezentujący znaczne różnice wysokości terenu. Na południe od pałacowego tarasu znajdował się malowniczy jar, który prawdopodobnie zbierał wodę opadową.
Przełom XIX i XX wieku przyniósł kolejne wielkie zmiany w obrębie kompozycji przestrzennej przypałacowego parku. Tereny powiększono o północny stok wspomnianego wzniesienia, obsadzając je daglezjami. W obrębie centralnego wnętrza parkowego dosadzono liczne rośliny iglaste, akcentując tym samym granice rozległej polany. Hrabia Hoyos położyli ogromny nacisk na przełomie XIX i XX wieku, na rearanżację terenów parkowych, nadając im w części zlokalizowanej przy pałacowej skarpie, wybitnie eklektycznego charakteru. Na zachód od podnóża skarpy założono neobarokową fontannę (przedłużającą poprzeczną oś kompozycji przestrzennej rezydencji) akcentującą całkowicie nową ogrodową aranżację tego obszaru oraz poprzeczną oś kompozycji przestrzennej wyznaczanej przez pałacową wieżę. Na skarpie pałacowej od strony zachodniej usytuowano także kamienny portyk oraz kamienną pergolę. W tym samym czasie podjęto też prace związane z adaptacją kompozycyjną dawnych stawów hodowlanych rozciągających się na północ od pałacu. Współcześnie elementem dokumentującym podjęcie przez ówczesnych właścicieli rezydencji działań projektowych wokół stawów, jest grabowy szpaler z reliktem małej bramy. Główna oś kompozycyjna rezydencji od strony północnej wyznaczana jest nie tylko przez tafle zbiorników wodnych oddzielonych groblą, ale przede wszystkim małych wysp których czas powstanie jest obecnie niemożliwy do ustalenia.
Rezydencja w Sadach Dolnych to prawdziwie idylliczny obraz XIX wiecznej idei krajobrazowości na Śląsku.
Fazy przekształceń kompozycji parkowej: XVIII w., II poł. XIX w., przełom XIX i XX w.,
Styl ogrodowy: krajobrazowy,
Autor projektu parku: nieznany,
Historyczna powierzchnia parku: 14,3 ha (w tym ok., 1,9 to wody powierzchniowe),
opracowanie: Łukasz Przybylak na podstawie materiałów ze zbiorów Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie, http://www.nid.pl/pl/
zdjęcia: Anna Hamrol
